Deze zekerheidsinschatting kan beïnvloed worden door verschillende factoren, zoals de bui waarin je bent. Onderzoekers van de UvA en AMC hebben onderzocht hoe een financiële prikkel invloed kan hebben op hoe mensen hun zekerheid inschatten: worden mensen juist beter of slechter in het inschatten van hun zekerheid als er een financiële beloning of straf aan vast zit? Dit kan directe gevolgen hebben voor beloningsstructuren in de medische of financiële sectoren waar het belang van optimale zekerheidsinschatting bij beslissingen erg groot is. De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd in ‘Science Advances’.

Verstoringen in de inschatting van zekerheid en de verkeerde beslissingen die ermee gepaard gaan, kunnen naast maatschappelijke gevolgen ook grote gevolgen hebben op individueel niveau. Mogelijk zijn zulke verstoringen ook betrokken bij psychiatrische stoornissen die gekenmerkt worden door problemen in de besluitvorming zoals obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) of gokverslaving. Stoornissen die tevens worden gekenmerkt doordat patiënten anders reageren op motiverende prikkels.

Factor winst of verlies

Aanleiding voor experimenteel econoom Maël Lebreton van de UvA om de handen ineen te slaan met collega’s Ruth van Holst en Judy Luigjes van de afdeling Psychiatrie van het AMC en te bestuderen hoe incentives (motiverende prikkels) van invloed zijn op iemands zekerheid. De onderzoekers keken of een financiële prikkel – in de vorm van een financiële straf of beloning - een effect heeft op hoe zeker iemand is van de juistheid van zijn beslissing. Proefpersonen kregen twee plaatjes te zien en moesten zeggen welke van de twee plaatjes het meeste contrast had. Daarna werd pas de factor winst of verlies ingebracht en werd de proefpersonen gevraagd om, op een schaal van 50 tot 100%, aan te geven hoe zeker ze waren van hun antwoord.

Lebreton: ‘We zagen dat mensen sowieso over het algemeen - zonder financiële prikkel - iets zekerder zijn dan ze zouden moeten zijn over de juistheid van hun antwoord, iets wat we overconfidence of overschatting van zekerheid noemen. Met winst in het vooruitzicht werden ze over het algemeen nog sterker overconfident, terwijl bij verlies in het vooruitzicht mensen over het algemeen iets minder overconfident werden.’ Naast het effect dat incentives hebben op de gemiddelde zekerheid van proefpersonen keken de onderzoekers ook naar hoe goed de proefpersonen met hun zekerheid wisten in te schatten of ze een correcte of incorrecte beslissing hadden genomen. ‘Als je gemiddelde zekerheid van correcte beslissingen erg verschilt van die van incorrecte beslissingen, kan dit je helpen om beter aan te voelen wanneer je een fout gemaakt hebt’,  aldus Luigjes. De onderzoekers vonden dat het vooruitzicht van zowel een financiële beloning als straf de proefpersonen beter maakten in het met hun zekerheid inschatten of ze een correcte of incorrecte beslissing hadden gemaakt.

Meer dan een rationele schatting

Enerzijds maken financiële prikkels mensen dus beter in het met zekerheid onderscheiden van correcte en incorrecte beslissingen. Anderzijds laten deze resultaten ook zien dat mensen door een financiële beloning hun zekerheid te veel overschatten, wat zou kunnen leiden tot risicovol gedrag. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de prikkel van een financiële beloning leidt tot een gevoelstoestand waardoor iemands zekerheidsinschatting verandert. Het is dus belangrijk hier rekening mee te houden bij beslissingen waarbij een juiste zekerheidsinschatting van groot belang is. ‘Verdere experimenten en klinisch onderzoek zijn nodig om meer te weten te komen over de individuele en maatschappelijke gevolgen hiervan. We zijn nu in vervolgonderzoek aan het bekijken hoe deze zekerheidsinschatting werkt bij mensen met OCD of gokverslaving,’ aldus van Holst.

Publicatiegegevens

Maël Lebreton, Shari Langdon, Matthijs J. Slieker, Jip S. Noitgedacht, Anna E. Goudriaan, Damiaan Denys, Ruth J. van Holst en Judy Luigjes: ‘Two sides of the same coin: Monetary incentives concurrently improve and bias confidence judgments’, in: Science Advances, 30 mei 2018. Doi:  https://doi.org/10.1101/099382