Democratie draait om een uitwisseling van zienswijzen en argumenten – waarbij de kiezer uiteindelijk bepaalt in wiens argumenten zij zich het best kan vinden, wie haar stem krijgt. Met dat ideaalbeeld voor ogen kan de moderne campagne – met technieken als framing, spin en targeting – worden gezien als bedreiging voor de democratie, omdat zo’n campagne de redelijke argumentatie ondermijnt. Maar zo’n vaart hoeft het niet te lopen, stelt Groen-Reijman. De marketingtechnieken kunnen ook bijdragen aan het democratisch proces, mits ze integer worden ingezet. Groen-Reijman: ‘Maar als ze niet aan bepaalde voorwaarden voldoen, vervormen ze het politieke debat of verworden ze tot manipulatie.’

Kiezers activeren

Een van de redenen dat Groen-Reijman de moderne campagne ook als nuttig instrument ziet in een democratie is het feit dat die kan helpen onderwerpen onder de aandacht te brengen die anders onderbelicht blijven. Een emotioneel beladen beeld van een ijsbeer op een smeltende ijsschots kan bijvoorbeeld de urgentie van klimaatverandering – die lange tijd niet aan bod kwam in het politiek en maatschappelijk debat – soms beter overbrengen dan een betoog. Daarnaast helpen campagnes het democratisch proces omdat ze kiezers activeren, aanzetten om zich in een onderwerp te verdiepen en naar de stembus te gaan.

Naast deze voordelen ziet Groen-Reijman belangrijke risico’s. Bijvoorbeeld als het gaat om targeting. Daarbij proberen politici of partijen bepaalde groepen kiezers voor zich te winnen, door in te zetten op thema’s waarvan uit kiezersonderzoek blijkt dat ze van belang zijn voor die groep. Legitiem, oordeelt Groen-Reijman, zolang dat thema ook daadwerkelijk aan bod komt bij en van belang is voor de politieke partij in kwestie. Maar kwalijk indien een politicus of partij het thema alleen aansnijdt om die kiezers aan te spreken, dan kan de targeting betekenen dat kiezers worden gemanipuleerd. ‘Dat is een extreem beeld,’ aldus Groen-Reijman, ‘Maar op een grijzer vlak is het ook al problematisch wanneer partijen bijvoorbeeld onevenredig veel aandacht besteden aan een bepaald thema ten bate van electoraal gewin. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen of het speerpunt van Wilhelmusles op school de aandacht verdiende die het van het CDA kreeg; of dat werkelijk een belangrijke oplossing voor een belangrijk probleem was, of vooral een manier om een bepaalde groep kiezers aan te spreken.’

Passende emotie

Om integere campagnevoering te waarborgen, bepleit Groen-Reijman onder meer een redelijke overeenstemming tussen het betoog van de partij en de instemming van de kiezer. Oftewel, het nastreven van instemming van de kiezer mag niet ten koste gaan van de inhoudelijke standpunten van de partij. Daarnaast wijst ze erop dat politici er bij het gebruik van frames voor moeten waken irrelevante aspecten van een onderwerp te belichten. Groen-Reijman: ‘Het belangrijkste probleem van een ‘asieltsunami’ is bijvoorbeeld niet dat het een frame is, maar dat het een misleidende voorstelling van zaken geeft en een groep mensen wegzet.’

‘Ik heb erbij stilgestaan of ik praktische aanbevelingen kan doen richting de politiek op basis van mijn onderzoek,’ vertelt de filosoof, ‘maar dat is lastig, omdat ik het politiek debat zo min mogelijk wil beperken.’ Wel noemt ze een aantal manieren waarop media kunnen helpen bij het democratisch proces. ‘Probeer in de berichtgeving ruimte te creëren voor inhoudelijke uitwisseling van argumenten. Soms lijkt de verslaglegging over campagnes op die van paardenraces, waarbij alleen de ups en downs in de peilingen worden geanalyseerd, dat doet geen recht aan die inhoud.’

Promotiedetails

Mw. E. Groen-Reijman: Deliberative Political Campaigns. Democracy, Autonomy and Persuasion. Promotor is prof. dr. B. Roessler. Copromotor is dr. R. Celikates

Tijd en locatie

De promotie vindt plaats op vrijdag 2 februari  om 13.00 uur
Locatie: Aula van de UvA, Singel 411, Amsterdam.