El Haji stelt in zijn onderzoek het eigendomsrecht centraal door te bestuderen hoe consumenten hier intuïtief tegenover staan. In een aantal deelstudies kijkt hij hoe consumenten in verschillende  contexten omgaan met ‘onconventionele goederen’, bijvoorbeeld muziek en teksten, maar ook iemands positie op een wachtlijst.

Minder erg om te wachten

In een laboratoriumexperiment gaf El Haji mensen de mogelijkheid om hun nummer 1-positie op een wachtlijst te verhandelen. ‘Degene bovenaan mocht bijvoorbeeld zijn plek verkopen aan degene met de laatste positie op de lijst. De wachtenden tussen de eerste en laatste positie in werden niet benadeeld, want voor hen veranderde er niets. Zij behielden hun plaats’, vertelt El Haji over het experiment. ‘Het blijkt dat de wachtlijst efficiënter wordt door introductie van de mogelijkheid om van plaats te ruilen: mensen die er het meest baat bij hebben, hoeven minder lang te wachten. Daarnaast wijzen El Haji’s bevindingen erop dat de ‘wachtervaring’ van de wachtenden verbetert. Ze gaan zich psychologisch sterker eigenaar voelen van hun positie en worden daardoor ‘gelukkiger’ met hun positie op de wachtlijst.’

Wachtrijen zijn vaak onvermijdbaar vanwege praktische, ethische of juridische redenen. ‘Zo’n systeem waarbij je van plaats kan ruilen zou heel goed kunnen werken bij bijvoorbeeld parkeervergunningen. Er zijn natuurlijk ook andere contexten denkbaar waarbij het ethisch niet verantwoord zou zijn, zoals in de zorg.’

Hekel aan verliezen

In een van zijn andere studies onderzocht El Haji hoe het morele verschil te verklaren is dat mensen maken tussen piraterij en diefstal. Hij stelt dat een uitbreiding van de zogenoemde theorie van verliesaversie een nieuwe verklaring kan vormen voor waarom consumenten eerder piraterij plegen dan diefstal. Verliesaversie is de neiging om meer gewicht te geven aan verliezen dan aan winsten bij het nemen van beslissingen. El Haji: ‘Als je bijvoorbeeld één euro verliest, is de psychologische impact groter dan als je één euro vindt. Onderzoek naar verliesaversie concentreert zich normaliter op de invloed van beslissingen op de beslisser zelf. Ik breid de theorie van verliesaversie uit door rekening te houden met tweede personen, personen die direct de gevolgen ervaren van de beslissingen van de ander. Zo impliceert het stelen van een euro dat iemand anders, de tweede persoon, een euro verliest. Bij piraterij bestaat het verlies uit winstverderving, wat abstracter is dan een verlies dat direct wordt ervaren’.

Experimenten waarin El Haji deelnemers liet kiezen tussen stelen of piraterij plegen, bevestigden dat consumenten eerder geneigd zijn piraterij te plegen dan diefstal en dat een hogere prijs van een goed piraterij relatief aantrekkelijker maakt dan diefstal. ‘Dit wijst erop dat het morele verschil tussen diefstal en piraterij psychologisch van aard is en daarom moeilijk aan te pakken is. En het verklaart ook waarom publieke voorlichting om piraterij te bestrijden ineffectief is gebleken’, aldus El Haji.

Promotiegegevens

Anouar El Haji: Experimental Studies on the Psychology of Property Rights. Promotoren zijn prof. dr. Willemijn van Dolen en prof. dr. Joep Sonnemans.

Tijd en locatie

De promotie vindt plaats op vrijdag 3 februari, 11.00 uur. Locatie: Aula van de UvA, Singel 411, Amsterdam.