Overgewicht vormt een gezondheidsrisico. Maatschappelijk klinkt dan ook de oproep tot gezond beweeg- en eetgedrag en gewichtsverlies, niet in de laatste plaats om de ziektekosten te drukken. Vogel: ‘Maar daaraan vooraf gaat de vraag of mensen met overgewicht überhaupt aan die oproep kunnen voldoen en wat voor hulp we hen daarbij te bieden hebben.' 

Verdrietig

Wetenschappers en beleidsmakers kijken vaak naar gedrag. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen zich gezonder gedragen: voor de tv een appel of cracker eten, in plaats van een zak chips naar binnen te werken? Maar tijdens haar veldwerk en gesprekken met mensen die proberen af te vallen ontdekte Vogel dat die focus op gedrag voorbij gaat aan de factoren die aan het eetgedrag ten grondslag liggen. ‘Iemand kan eten omdat hij of zij verdrietig is, iets te vieren heeft, of om sociale redenen. De aanpak met ‘Gezonde keuze’-vinkjes en voorlichting over de Schijf van Vijf laat die dimensies van eten volledig buiten beschouwing.’

Vogel pleit in haar proefschrift voor het principe van zelfzorg: mensen leren aanvoelen hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen. Vogel: ‘Eén van de diëtisten bij wie ik meekeek verwoordde die alternatieve kijk mooi toen ze haar cliënt aanmoedigde: ‘Vraag je wanneer je een krentenbol eet niet af: ‘Doe ik het wel goed?’ Maar liever: ‘Is het goed voor mij?’’ Die tweede vraag behelst een scala aan emotionele en sociale factoren die meespelen rondom eten en biedt dus een completer, reëler en mindere moraliserende kijk op gezond eten.’

Tellen en wegen

Op basis van haar veldwerk onderscheidt Vogel vier verschillende zorglogica’s, met ieder een eigen kijk op de mens die streeft naar gewichtsverlies. De meest dominante stroming is de aanpak van tellen en wegen. Overgewicht komt voort uit een disbalans tussen de inname en het verstoken van voedsel en dus is er voorlichting nodig over voedingswaarden, de Schijf van Vijf en gezonde beweegpatronen, is de gedachte binnen die stroming. In een tweede zorgregister staat de verankering van eetpatronen in het lichaam en de routines van alledag voorop. De fysieke ingreep van een maagoperatie creëert in dit register een opportuun moment om eetpatronen te doorbreken en met een schone lei te beginnen.

Naast deze bekende zorgpraktijken onderscheidde Vogel twee registers op basis van minder gangbare strategieën. Zo volgde ze zestien weken lang een cursus mindful eten. Die zette in op bewustwording van verschillende vormen van honger: honger naar voedsel, liefde, rust en smaak, en op manieren om die verschillende hongers te stillen. Door bijvoorbeeld een vriend te bellen wanneer je je eenzaam voelt, in plaats van een chocoladereep te verorberen. Tenslotte keek Vogel mee bij hulpverleners die cliënten leerden genieten van gezond eten. Hier was de gedachte dat mensen het natuurlijk lichamelijk vermogen om aan te voelen wat goed is en wat niet, gaandeweg hebben afgeleerd. Cliënten leerden verzadiging herkennen, kregen les in kookvaardigheden en deden smaaksessies. Een chipje smaakt weliswaar naar meer, maar geeft weinig verzadiging of voldoening, bleek daarbij.

Vogel heeft de effecten van de verschillende therapieën niet kwantitatief onderzocht. Met de etnografie probeert ze juist de verschillende zorgpraktijken in kaart te brengen. Ook hoopt ze een discussie onder wetenschappers, beleidsmakers en zorgverleners aan te zwengelen over hoe verschillende soorten zorg mensen met overgewicht kunnen helpen en wat het uiteindelijke doel daarbij moet zijn. Vogel: ‘Moet je streven naar zo veel mogelijk kwijtgeraakte kilo’s? Of moet je breder kijken en ook streven naar toegenomen welzijn en zelfvertrouwen? Ik hoop dat zorgverleners met verschillende aanpak hierin van elkaar kunnen leren.’

Promotiegegevens

Mw. E. Vogel: Subjects of Care: Living with Overweight in the Netherlands. Promotoren zijn prof. dr. A. Mol en prof. dr. A.J. Pols.

Tijd en datum

De promotie vindt plaats op donderdag 6 oktober, 14.00 uur

Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.