Langdurig werklozen wringen zich in allerlei bochten om zichzelf niet de schuld te geven van hun situatie, ontdekte Judith Elshout tijdens interviews die ze bij tientallen werklozen afnam. 'Aan de ene kant ontkrachten ze daarbij de aannames van de prestatiesamenleving. Bijvoorbeeld via de volgende gedachtegang: 'Aan mijn talenten ligt het niet. Ik ben nu eenmaal opgegroeid in een wijk waar het not done was iets aan school te doen. Ik heb nooit de kans gekregen me te ontplooien.''

Luie profiteurs

Maar Elshout ontwaarde nog een andere strategie om de eigenwaarde overeind te houden, een strategie waarmee de deelnemers de meritocratische waarden juist onderschreven. Ze merkte dat deze werklozen - die door middel van activeringsprogramma's weer aan werk probeerden te komen - specifiek afgaven op mensen die nog lager op de maatschappelijke ladder stonden, werklozen die niets ondernamen om weer aan werk te komen. ''Wij' doen tenminste iets aan onze situatie. Die anderen, dat zijn de luie profiteurs,' zo redeneerden veel mensen die ik sprak. Ik vond het pijnlijk dat mensen blijkbaar de behoefte voelden naar beneden te drukken om zichzelf staande te houden.'

Offer

De sociologe interviewde 56 veelal laagopgeleide, langdurig werklozen om te doorgronden hoe ze zich staande hielden in een meritocratie. Het meest verrast was Elshout door de manier waarop haar deelnemers tegen geldelijke beloning aankeken. Het idee van salaris was ontzettend belangrijk voor hen. Niet zo zeer om van rond te komen - ze hadden nu immers vaak een uitkering die niet veel lager was dan wat ze in bijvoorbeeld een fabriek zouden verdienen. 'Het was vooral de gedachte dat iemand een beetje moest lijden om hen dat geld uit te betalen, dat van belang was voor de mensen die ik sprak. Het offer dat een werkgever brengt drukt een zekere waardering uit, waar het aan ontbreekt bij het onbetaalde werk in een activeringsprogramma. ‘Een salaris staat niet alleen voor materiële, harde, waardering, maar vertegenwoordigt ook immateriële, zachte, waardering'

Elshout hoopt dat haar proefschrift bijdraagt aan een discoursverandering in Nederland. 'Nu heerst vaak het idee dat werklozen luie uitkeringstrekkers zijn. Maar dat strookt niet met de sentimenten die ik aantrof. Mensen willen dolgraag aan de slag en worstelen enorm met hun werkloosheid en de veroordeling die ze daardoor ervaren. Ik vind dat ze meer begrip en compassie verdienen.'

Promotiegegevens

Mw. J.A.G.  Elshout: Roep om respect, Ervaringen van werklozen in een meritocratiserende samenleving. Promotoren zijn prof. dr. E.H. Tonkens (Universiteit voor Humanistiek) en prof. dr. W.G.J. Duyvendak. Copromotor is dr. C. Bröer.

Tijd en locatie

De promotie vindt plaats op vrijdag 10 juni, 10.00 uur

Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.