Sinds 2008 heeft het Openbaar Ministerie meer instrumenten in handen om een strafbaar feit buiten de rechter om af te handelen. Naast de vrijwillige schikking, waarbij de zaak slechts voor de rechter komt als de verdachte niet aan de schikkingsvoorwaarden voldoet, kan het OM een verdachte ook een strafbeschikking opleggen. Daarbij moet de verdachte actief bezwaar aantekenen om de zaak door de rechter te laten toetsen. Vriend: ‘Met de macht om zelfstandig een straf op te leggen, komt voor het OM ook de plicht daar integer mee om te gaan, zich magistratelijk op te stellen en de belangen van de verdachte te waarborgen.’

Het ontbreken van een normatief kader dat de rechten van de verdachte waarborgt, kan leiden tot onzorgvuldigheid. Bij een evaluatie van buitengerechtelijke procedures bleek in tien tot twaalf procent van de zaken te weinig bewijs voorhanden voor een veroordeling. ‘Dat geeft te denken of die zaken wel zorgvuldig zijn afgehandeld en of de verdachte voldoende mogelijkheid heeft gekregen te participeren in het proces. Anders hadden deze verdachten de hiaten in de bewijsvoering met behulp van een advocaat kunnen aantonen en straf kunnen voorkomen.’

Manieren om belangen te waarborgen

Vriend doet suggesties voor manieren om de belangen bij de afdoening buiten geding te waarborgen. ‘Bij zaken die wel voor de rechter komen is dat kader in de loop van decennia gevormd op basis van jurisprudentie, maar die ontbreekt juist bij afhandeling buiten de rechtszaal.’ Bij gebrek aan jurisprudentie kan Nederland de aanpak van internationale strafhoven als leidraad nemen. Daar worden schikkingen in grote zaken altijd nog getoetst door de rechter. Daarnaast biedt de jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens aanknopingspunten voor een geschikt normatief kader. ‘Als het gaat om een miljoenenschikking als die met Libor- of VimpelCom, kan een rechter toetsen of de schikking geëigend is.’

Voor kleinere zaken als bijvoorbeeld een strafbeschikking bij een kroeggevecht is het de verantwoordelijkheid van het OM de belangen van verdachten mee te wegen. ‘Hoe precies, kun je in regels vastleggen, maar uiteindelijk vereist het vooral een magistratelijke houding van de officier van justitie.’ Dat betekent bijvoorbeeld dat het OM een gewogen voorstel moet doen voor een schikking en niet mag dreigen met een hogere eis indien de verdachte besluit de zaak voor de rechter te brengen. 'Zo’n voorstel raakt aan de wilsvrijheid van de verdachte. Andere voorwaarden voor een eerlijk proces zijn goede informatievoorziening richting de verdachte, de mogelijkheid voor de verdachte bewijs te betwisten en het recht op een gemotiveerd vonnis waarin wordt uitgelegd hoe een straf tot stand is gekomen.'

Zonder deze voorwaarden staat de integriteit van de rechtspraak op het spel. Uiteindelijk zijn het vooral minder mondige mensen of mensen die de gevolgen van hun keuzes niet goed kunnen overzien die vaker onterecht een straf opgelegd zullen krijgen, waarschuwt Vriend. 'Maar ik zie geen reden te stoppen met de buitengerechtelijke afhandeling. Met de juiste waarborgen voor participatie van de verdachte kan afhandeling buiten de rechtszaal voor alle partijen goed uitpakken.'  

Promotiegegevens

Dhr. K.C.J. Vriend: Avoiding a Full Criminal Trial: Fair Trial Rights, Diversions and Shortcuts in Dutch and International Criminal Proceedings. Promotoren zijn prof. dr. G.K. Sluiter en prof. mr. T. Blom.

Tijd en Locatie

De promotie vindt plaats op dinsdag 31 mei om 12.00 uur.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.